Column: liberté, égalité, fraternité
Column - 16 mei 2023

Column: liberté, égalité, fraternité

In de middeleeuwen was sprake van een standenmaatschappij. Deze werd onderverdeeld in drie standen; geestelijkheid, adel en de boeren (incl. de burgerij). De boeren hadden voornamelijk plichten (werken) en nauwelijks rechten.

Napoleon heeft een einde gemaakt aan deze standenmaatschappij onder het motto ‘liberté, égalité, fraternité’ (vrijheid, gelijkheid, broederschap). Hij voerde ook de eerste arbeidswet in. Pas met invoering van de Wet op de arbeidsovereenkomst 1907 - als reactie op de industriële revolutie - kregen werknemers (sterke(re)) rechten ten opzichte van werkgevers vanuit een beschermingsgedachte.

De afgelopen circa dertig jaar is door de politiek het ondernemerschap (fiscaal) gestimuleerd ten koste van de dienstbetrekking. Dit heeft er toe geleid dat er begin dit jaar ruim 2,1 miljoen ingeschreven bedrijven zijn, maar in nog geen 20% van deze bedrijven werken twee personen of meer. Dat betekent dat we in 2023 meer dan 1,6 miljoen (zogenaamde?) zzp’ers hebben.

De wal lijkt het schip te keren, want dit wordt inmiddels als maatschappelijk onwenselijk beschouwd.

Een groot deel van deze zzp’ers bouwt geen pensioen op en is niet verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. De wal lijkt het schip te keren, want dit wordt inmiddels als maatschappelijk onwenselijk beschouwd.

In Nederland hebben wij op dit moment een record aantal vacatures enerzijds en een record aantal zzp’ers anderzijds. Dit riekt naar een mismatch tussen vraag en aanbod. Hieruit zou je dus kunnen concluderen dat de traditionele arbeidsovereenkomst niet meer aan de wensen van de huidige tijd voldoet. Blijkbaar willen mensen niet worden beschermd door een arbeidsovereenkomst, recht hebben op een sociaal vangnet noch hebben zij de wens om pensioen op te bouwen. Anders zouden ze dat zelf wel regelen of er voor kiezen om één van de vacatures opvullen? Toch?

Voornoemde (economisch liberale) gedachtegang is gebaseerd op de ‘homo oeconomicus’ als mensbeeld. Hierbij is de mens eerst en vooral een economisch wezen, dat wil zeggen gericht op de bevrediging van zijn behoeften op efficiënte en rationele wijze. Inmiddels weten we dat mensen ook (veel) inefficiënte en niet-rationele keuzes maken. Deze keuzes worden bijvoorbeeld veroorzaakt door ‘verliesaversie’. Verliesaversie is de neiging om liever een verlies te vermijden dan iets gelijkwaardig in de plaats te winnen (natuurlijke afkeer van verlies).

Voor pensioen geldt bijvoorbeeld dat je nu iets verliest (premie-inleg), terwijl je daar soms over 40 jaar pas de winst van terugziet (pensioenuitkering). Personen die dreigen iets te verliezen, kunnen irrationele risico's nemen om het potentieel verlies tegen te gaan. Mijn vrees is dat deze verliesaversie ook speelt bij zzp’ers. Hierdoor handelen zzp’ers niet als homo oeconomicus en als gevolg daarvan verzekeren zij zich massaal niet tegen arbeidsongeschiktheid noch bouwen zij pensioen op. Zouden wij als maatschappij zzp’ers daarom niet tegen zichzelf moeten beschermen?

Binnen de huidige juridische kaders worden (extra) maatregelen genomen. Denk daarbij aan afbouw van de fiscale voordelen, opnieuw invoeren handhaving door de Belastingdienst en de invoering van een verplichte verzekering tegen arbeidsongeschiktheid voor ondernemers. Maar dit is mijns inziens symptoombestrijding oftewel ‘pleisters plakken’.

Wat mij betreft zouden we los van de oplossingsrichting een principiële en meer conceptuele keuze moeten maken. Welke richting willen wij als maatschappij op? Welke normen willen wij ten grondslag leggen aan de opbouw van onze samenleving?

Noem mij gerust ouderwets of naïef, maar mijn voorstel is om het oude gedachtegoed van liberté, égalité, fraternité alsmede de beschermingsgedachte weer van stal te halen en onszelf de volgende filosofische vragen te stellen:

  1. Waarom behandelen we ondernemers, werknemers, resultaatgenieters, directeur-grootaandeelhouders en box 3-beleggers (in fiscale zin) verschillend?
  2. Waarom beschermen we een deel van de beroepsbevolking ruimschoots en een ander deel beschermen we niet/nauwelijks?
  3. Zijn voor deze verschillen zoals onder 1 en 2 genoemd anno 2023 nog rechtvaardigingsgronden te vinden of kunnen we daar wellicht een andere (en misschien zelfs betere) keuze in maken als samenleving?

Hoe kijk jij hier tegenaan? Ik ga graag het gesprek met je hierover aan.DSC_7128-Jeroen-300x300.jpg

Jeroen Hennekes
Senior belastingadviseur